Phan Thị Trọng Tuyến
Gửi On..
Mặt trời vừa khuất, chân trời hồng rực rỡ, đoàn người tù trở về trại. Những
người đàn ông ốm nhom, áo quần tả tơi, mặt mày lem nhem u ám như bóng chiều
đang dâng lên hai bên con đường đất đỏ. Những bóng ma lặng lẽ, ngậm ngùi, những
tiếng đếm rời rạc, mỏi mệt như lời kinh đệm cho một mộ khúc câm. Một..hai..ba...bốn...Những
con người chỉ còn là những thân xác thờ thẫn rã rời, những tiếng thở dài theo
con số ra khỏi nhũng buồng phổi tong teo đầy bụi đỏ. ..Bảy...tám chín...
Trời bỗng vụt tối thật nhanh, như đuổi theo số phận mịt mờ của họ. Tiếng đếm
còn vang vọng nhưng người tù và tên vệ binh cuối cùng đã khuất. Tôi nấn ná lại
trong vườn, giữa những rãnh đất nhỏ ướt mềm. Nước đã rút từ mấy ngày nay, những
dây tiêu vàng héo còn sót lại, nhắc nhở trận lụt nhân tạo vừa qua, lại một hậu
quả của "dưới làm sai chính sách trên". Mấy chục gốc tiêu chết úng
trước khi cho hoa quả. Đất thơm mùi lá cỏ. Muỗi vo ve bên tai. Ve rả rích tự
bao giờ. Đàn chim về tổ muộn vừa bay khuất. Ngọn lá sầu riêng, chòm lá chôm
chôm đã ngả màu tím đậm. Màn đêm sắp ngự trị.
Tôi thở dài, chậm rãi đi dọc theo bờ rào dâm bụt. Bên ngoài, con đường đất
vắng ngắt buồn hiu. Lại một buổi chiều nữa qua đi như bao nhiêu chiều đã qua,
đem đi một chút hi vọng, bào mòn một chút đời sống. Ngày mai, tôi lại nghe những
tiếng đếm của người tù, lại cố gắng soi mói tìm một nét thân thuộc trên những
gương mặt nhẫn nhục quắt queo đó để kiên trì khơi hi vọng, tìm lẽ sống.
Hơn mười năm rồi tôi lặng lẽ ngắm bình minh, tắm hoàng hôn một mình. Hơn mười
năm rồi, tôi chờ đợi, trông ngóng. Sự chờ đợi háo hức ban đầu đã nhường chỗ
cho một chờ đợi thản nhiên, rồi dần dần ngập tràn tuyệt vọng. Mỗi buổi chiều,
dường như khi đoàn tù vừa qua, là mọi cánh cửa đóng lại, lùi xa. Trong tôi là
những trận chiến Sơn Tinh, Thủy tinh luân lưu bất phân thắng bại, mà tôi chẳng
dính líu gì đến Mỵ Nương, tôi chỉ là chú tiều phu nhỏ, bất lực nhìn vận mệnh
mình lên xuống theo mực nước thần thánh vô tình. Và mãi rồi, trong tôi cũng
có hai con người. Một tôi tin tưởng mãnh liệt sẽ gặp lại chàng, một tôi khác,
muốn rũ sạch tham sân si cùng dì Sáu lên rừng cất chùa tu cho xong quách một
đời. Cho nên, mỗi buổi sáng được khởi đầu bằng tin tưởng, mong ước, đôi mắt
tôi đăm đăm nhìn về phía con đường đất đỏ liên tỉnh, trái tim sẵn sàng chào
đón. Trái lại, chiều về, rời bỏ cây lá vườn tược, tôi nấn ná thất thểu bên bờ
rào, tôi chần chờ nơi bờ giếng, tôi đợi đoàn tù đi qua, ngước nhìn đàn chim
về tổ. Cho đến khi không còn nhìn thấy gì nữa, tôi mới chậm chạp quay vào nhà,
chân nặng, tim trống rỗng, hết hơi. Và chịu đựng đêm tối cô đơn, mộng mị. Chàng
vẫn dặn dò đùng nghĩ đến anh, hãy lo cho con.
Những đứa con đã phân tán, hình ảnh đậm nhạt, lúc rời xa, lúc gần gủi. Việt
viết thư, gửi quà về đều đặn , từ những giòng chữ nguệch ngoạc của những bức
thư dài thủa ban đầu ở trại tị nạn cho đến bây giờ, lời thư chững chạc, trầm
ấm tuy ngắn ngủi. Việt đi với chú trước một tuần, thoát được. Còn chàng, bị
chận bắt trước giờ xuống bãi. Tội vượt biên, phản quóc, cộng thêm tội sĩ quan
ngụy trốn trình diện cải tạo. Từ đó, đời sống tôi trở nên tạm bợ. Tôi trở lại
khu vườn đất đỏ mua cùng cha mẹ chồng trước đó. Mảnh đất hoang khai khẩn dở
dang từ cuối mùa chiến tranh. Chỗ này trồng cây, chỗ nọ trồng hoa, chỗ này cho
ông nội xây hòn non bộ, chỗ kia cho bà nội chuyển gốc mai...Nhưng những cỏ hoang,
cây dại vừa dẹp, các thân cây con chưa kịp đặt vào lòng đất thì trận chiến cuối
cùng xảy ra. Chớp nhoáng, bất ngờ. Điều ngỡ ngàng chưa qua, cơn vui hoà bình
chưa trọn vẹn thì gia đình tôi bị phân tán. Ngỡ ngàng ư?. Mọi sự đã tuàn tự
diễn tiến, hợp lí. Hoà bình nào phải trồng cây, nuôi cá, sống an lành với chồng
con. Hoà bình nào phải là xây dựng, hàn gắn những vết thương. Hà! Tôi cười mình
đàn bà, ngây thơ, vụn vặt. Trong một đất nước do bạo lực thống trị, do một đám
anh hùng, kiêu binh, chất ngất quyền uy chính đáng và không chính đáng, lại
khát khao báo thù, đòi hỏi những bù trừ thì thử hỏi làm sao có được một kết
cục tuy bình thường nhưng cần một trình độ đạo nghĩa vua tôi Lý Trần? Chàng
cũng không khá hơn, cứ tưởng hoà bình là viết sách, là dạy học, là "vui
với bình rượu quí" cùng bạn bè thản nhiên nhìn lại thời"chinh chiến
cũ". Cũng may, bố chàng, nhờ đã kinh qua hoà bình năm xủa năm xưa, ngăn
không cho con ra trình diện. Ông nghi ngờ cái lượng khoan hồng hứa hẹn lúc ban
đầu. Tự ban cho quyền có lượng khoan hồng không phải là một bằng cớ của sự tự
kiêu ngạo mạn đó sao? Nhưng cuộc trốn tránh chỉ kéo dài được gần hai năm. Đòi
hỏi chút tình người nơi "thần thánh"? Thứ thần thánh đòi được trả
công ơn và đáp lạị oán thù.
Hai năm sau, bố mẹ chàng lần lượt qua đời. Nam, đứa con út của chúng tôi cũng
bỏ nhà ra đi. Hiền, con gái lớn, quả quyết rằng Nam sắp được bảo lãnh từ đảo
sang Mỹ với anh, nhưng tôi linh cảm chuyện không hay, dường như các con dấu
giếm điều gì...Kiệt sức nhưng tôi cứ sống lây lất. Cho đến lúc Hiền bỏ nhà cô,
trở về ở hẳn với tôi. Đứa con gái đã lớn khôn, chín chắn, đôi lúc già dặn hơn
so với tuổi. Tôi bàng hoàng nhận ra mình đã thiếu nghị lực, đã bỏ quên mọi thứ
khác khi một nửa đời sống bị cướp mất. Hiền trở lại như tiếng chuông thức tỉnh.
Hai mẹ con gắng gượng tổ chức lại cuộc sống. Tiếp tục đợi chờ.
■
Chợt có tiếng chân dẫm lên sỏi lạo xạo. Tôi quay lại. Bên ngoài cổng có người
đang tiến đến. Bóng người gầy gò, cao và đổ nghiêng về phía trước, mỏng manh
như một bóng ma. Cánh đồng phía sau hất lên ánh chiều thoi thóp khiến tôi không
nhìn được gương mặt người lạ. Tôi chợt lạnh người. Khách vừa thấy tôi, bước
chân như ríu lại, lưng người như còng xuống hơn , đầu tóc ngắn đổ xiêu hơn về
phía trước, khách cất tiếng, giọng run run, nhưng ấm áp:
- Má Việt phải không?
Chân tôi khuỵu xuống, tim đập thình thịch, máu nóng chạy rần rật khắp người,
tôi lắp bắp không ra một âm thanh nào. Giọng chàng trầm xuống thiết tha:
- Anh đây...
Tôi không ngăn được ngọn sóng êm đềm trào dâng thành những dòng nước mắt nóng
ấm, đôi chân mềm nhũn, không cảm giác, tôi quờ quang níu lấy những cành lá xung
quanh để gượng dậy và chợt nghe tiếng mình hối hả, hào hển:
- Hiền ơi...Hiền...Hiền...Con ơi...Ba về...
Những âm thanh thều thào. yếu ớt. Dường như Hiền đã chực sẵn gần đấy, tôi nghe
tiếng con vui mừng rối rít, tiếng chân chạy, tiếng loảng xoảng của chùm chìa
khoá. Hiền chạy ra phía cổng, vừa nói vừa khóc, vừa cười vừa kêu, vấp ngã mấy
phen trên đoạn đường ngắn dẫn ra cổng. Hiền loay hoay mãi vãn chưa mở được ống
khoá trên sợi xích sắt, tôi gắng gượng định thần lại, đến gần thì vừa vặn lúc
cửa được mở tung. Hiền ào ra. Chàng ôm con rồi quàng tay vòng nghiến vai tôi.
Những ngón tay thân thương an ủi, vỗ về. Tôi nhắm mắt, ngây ngất, hít mùi thân
yêu. Trời ơi, trời ơi...Chim quyên ăn trái nhãn lồng...Hơi thở tôi đây rồi,
đời sống tôi đây rồi. Tạ ơn trời, tạ ơn Phật, tạ ơn Chúa. Tạ ơn kẻ thù. Tạ ơn
người tài xế, tạ ơn chiếc xe nào đã đưa chàng về đây. Tạ ơn những bạn bè đã
chia sẻ miếng ăn, đã vun trồng hi vọng để chàng còn sống sót trở về. Hay đây
chỉ là giấc mộng? Thứ mộng đôi ba lần khiến tôi bẽ bàng tuyệt vọng. Không, xung
quanh tôi không có gì biến đi. Tiếng khóc của tôi, của Hiền, có thực; tiếng
nói chàng êm ái, rõ ràng, rất thực, như những ngón tay khô nhám đang xoá những
giọt nước mắt trên mặt tôi. Bàn tay với những ngón dài bấm lướt trên cây đàn
mandoline của thời mới yêu nhau...khoan khoan hò ơi, thuyền về tới bến mơ rồi...khoan
khoan hò ơi...Tôi nắm chặt tay chàng, tôi ôm cứng tấm lưng xương xẩu. Tôi như
mê đi. Hạnh phúc đang ở vòng tay nhỏ bé của tôi đó ư ? Dễ dàng, tự nhiên mà
bất ngờ êm ái như vậy sao?. Vợ chồng chú Út cũng chạy ra đón mừng, thím Út khóc
oà lên. Thằng Tâm, con chú, giơ cao cây đèn dầu, nét mặt ngỡ ngàng, sung sướng.
■
Đôi lúc tôi hoảng sợ vì nghe thấy tình trạng lâng lâng sung sướng kéo dài.
Cái hạnh phúc quá rõ ràng nào cũng nguy hiểm, như mời gọi những sấm sét hờn
ghen. Của người. Của quỉ ma, thần thánh. Nhưng làm sao ngăn chận che giấu? Tôi
đang sống lại, chàng đang sống lại. Một đời sống trọn vẹn, mới mẽ. Tôi hối hả,
ham hố từng giây phút, tận hưởng. Mười năm bị bôi bác, cắt xén, đè bẹp đến tận
cùng. Cám ơn hoài những chủ ngục chợt từ bi, nhưng từ đây, kể từ bây giờ, tất
cả là của tôi, một giây, một tích tắc tôi cũng không để vào tay các người. Mười
năm, đã quá đủ.
Tôi dựng những vòng rào vô hình và hữu hình xung quanh ngôi vườn nhỏ, xung
quanh chàng. Đừng ai hòng len được vào đây. Đừng hòng. Tôi thách thức bạo lực,
tôi thách thức quỉ ma, thách thức cả thần thánh đội lốt con người.
Mỗi ngày bắt đầu là một ngày cực kỳ trọn vẹn, cực kỳ êm ái. Anh thấy cây nhãn
của em không? Anh có biết hồi Tết cây mai của mẹ ra đầy hoa ngày mồng một? Việt
cao lớn, cái mũi giống em nhưng đôi mắt là của bố nó đấy. Ba ơi, hình con gái
ba thuở làm thanh niên xung phong đây...Anh ơi...Ba ơi...
Tôi chợt nhận thấy ít lâu nay tôi không còn ngắm chiều về với đoàn tù trở lại
trại. Vì mải mê với hạnh phúc hay không muốn gợi lại hình ảnh quá khứ cho chàng?
■
Nhưng dù muốn dù không, tất cả đều nhắc nhở thúc giục. Quá khứ chàng mới mẻ
còn đầy những dính líu với hiện tai. Phải đi trình diện, khai báo. Tôi mừng
chảy nươc mắt khi ra cổn g đón chàng về, thấy nét mặt chàng thản nhiên. Ừ, mười
năm rồi, thằng bé con công an không giống bọn đồng nghiệp cũ thuở trước. Ngày
đó những kẻ bình thường giản dị bỗng khám phá ra mình khổng lồ với một quyền
hành quái đản, nắm trong vận mạng kẻ khác, phán quyết chuyện chia ly hay đoàn
tụ, định đoạt tương lai trẻ con. Bây giờ đã bắt đầu những đổi thay nhưng là
đổi thay nào, và cho dù nhẹ nhàng hay dữ dội, nhức nhối hay nghịch lý, căn bản
hay giai đoạn, đổi thay nào cũng nhắc nhở quá khứ.
Quá khứ nhục nhằn, kỷ niệm đớn đau hay mất mát là những kỷ niệm, quá khứ làm
nên đời sống trọn vẹn, muốn đổi thay, tô hồng, bôi đen là..kẻ chiến thắng (không
lương thiện) là muốn làm thần thánh. Sống là đi về phía trước nhưng không ngừng
ngoái nhìn về phía sau. Sống, không thể là cứ phải kêu oan hay biện bạch.
Mười năm xa cách của chúng tôi, của Hiền trở thành ba mươi năm đầy những tâm
tình những sự kiện riêng tư để kể cho nhau, dù với tôi những gì đã qua chỉ có
ích ở chỗ giúp cho cuộc sống hiện tại thêm ý nghĩa. Những gì đã qua là bóng
tối, phải cất đi sang một bên.
Điều quan trong duy nhất là bây giờ, nơi đây và có nhau.
Những rắc rối, khó khăn dĩ vảng của tôi và Hiền, kể lại, trơn tuột, dễ dàng,
nhẹ nhàng như chuyện cổ tích có hậu còn chàng, mỗi khi phải nhắc nhở, giải thích,
chàng loay hoay khổ sở. Đôi lúc, tôi có cảm tưởng-rất bất công- chàng là một
phạm nhân đã đền xong tội hình, nhưng ra khỏi tù vẫn bị ám ảnh bởi một thứ mặc
cảm tội lỗi nào đó. Cho nên, cũng như Hiền, tôi chỉ loanh quanh, lẩn quẩn ở
chuyện thành phố, vườn tược. Mười năm ngục tù, rừng núi của chàng chỉ là những
chớp mắt ngắn ngủi, những thoáng nhìn rất gián tiếp. Nhưng chàng phải quay lại
nhìn vào quá khứ, phân tích, quan sát và chấp nhận nó, phải cầm dao cứa thẳng
vào nơi ung độc, phải dí thanh sắt nung đỏ vào, phải rứt bỏ những mảnh thịt
da thối rữa. Phải sống. Nhưng tôi cũng biết, vết thương chàng chưa lành, nỗi
đau còn sắc cạnh, cho nên tôi khắc khoải lo âu, phập phồng lắng nghe từng hơi
thở, theo dõi từng cử chỉ, ánh mắt của người yêu; tôi lo toan, tôi sẵn sàng
một mất một còn với kẻ thù vô hình cuối cùng.
■
Thưởng đến như một cơ hội giúp chàng nhìn về những ngày tháng tù tội . Thưởng,
một người bạn đồng hành kém tuổi chàng rất quý trọng và thương mến, tìm đến
chúng tôi vào một buổi trưa nắng gắt, sau mấy tháng trời lang thang ở Đà Nẵng
mà không tìm được dấu vết gia đình.
Phải nhìn chàng cười lớn tiếng mỗi khi Thưởng nhắc đến một giai thoại éo le,
khôi hài của thời gian tù tội mới hiểu được niềm hi vọng đang lớn dần trong
tôi. Chàng sẽ hồi phục. Chắc chắn chàng sẽ dần dần hồi phục. Những bữa ăn đầy
đủ, ấm cúng đã khiến chàng hồng hào đầy đặn. Thì rồi đây, sẽ đến lượt những
kỷ niệm đau đớn, những uất hận sẽ lắng xuống sẽ dịu lại, sẽ được đẩy ra xa,
gạt sang một bên. Những buổi đập đá, đốn gỗ, chặt nứa. Những đêm nằm trằn trọc
vì lạnh, vì đói, vì nhớ thương, vì oán giận. Những buổi học nặng nề mà phi lí,
siêu thực, những thày những trò bất đắc dĩ, những khuôn mặt hèn hạ, những tâm
hồn nhỏ nhen, vụn vặt, những tấm lòng quảng đại, những con tim bất khuất. Những
Long Giao, Suối Máu, Sơn La, Nghĩa Lộ, những Ba Khe. Tất cả sẽ trở về rõ nét,
như những hình ảnh cuối cùng trước khi sang một thế giới khác hứa hẹn sẽ vẹn
toàn hơn. Hãy nhắc nữa đi anh, hãy nói về quản giáo, cảnh vệ, về kiểm thảo,
thu hoạch, kê khai lý lịch ; hãy kẻ nữa đi anh, về những con dốc trơn, những
giòng suối đục, trong, những thứ ti tiện nhất của con người cũng như những hành
xử cao thượng nhất. Hãy nhắc hoài đi anh, để có thể cười lớn, để có thể tách
rời, để giải trừ oan khiên.
Nhiều khi, tôi có cảm tưởng nếu không có Thưởng, chàng sẽ không bao giờ kể
lể ngọn ngành mọi chuyện. Như thể Thưởng giúp chàng thêm can đảm, như thể thiếu
chứng nhân thì không ai có thể chấp nhận những lời khai của chàng. Chàng ngỡ
chúng tôi không đủ sức tưởng tượng những tàn ác , nghịch lí dường ấy, như thể
trên đất nước này chưa bao giờ có những nghịch lý không thể tưởng tượng được.
Nhưng thôi, một lần nữa, điều quan trọng là bây giờ, nơi đây...Oán cũ, thù xưa...tôi
khoát tay cho bay theo gió!
Dù mỗi lần nhắc nhở là mỗi lần bồi hồi thương cảm, trời ơi, mười năm đau đớn,
cô đơn của tôi nào có thấm thía gì. Đàn bà yếu mềm nên bão tố, lụt lội, bạo
tàn tràn qua không làm gãy đổ, còn người yêu của tôi, cứng nhắc với danh dự,
tự ái với những danh từ dao to búa lớn nên chỉ một trận chiến bại là tả tơi
tâm hồn lẫn thể xác. Hãy nhắc nhở không ngừng đi anh, để rồi vài ba năm nữa,
trái tim anh sẽ nhẹ, đầu óc sẽ trong sáng, tiếng cười anh sẽ sảng khoái, ánh
mắt sẽ cảm thông, tha thứ...Hãy trở về với chính anh của thuở trước, hãy lại
là anh của em.
■
Chàng kể:
- Có lần, anh ước được về với em, ăn đủ mười bữa cơm, rồi ...chết cũng mãn
nguyện.
Tôi mỉm cười vuốt ve những ngón tay chàng để khỏi khóc:
- Thèm ăn gì nào, hãy "kê đơn" cho mẹ con em...
Hiền mở to mắt, phụng phịu:
- Mưoi bữa thôi sao ba?Vì "đất nước ta còn nghèo"? Cứ nêu cao nguyện
vọng, nhà nước má-và-con sẽ thực hiện. Nói và làm...mạnh. Nói và làm... thiệt!
Thưởng gượng cười:
-Đói là một tình trạng rất...khó chịu, nó khống chế, đè bẹp con người. Không
giải quyết được thì không ai có thể nghĩ đến chuyện khác.
Hiền cười gằn:
- Ba có biết là lãnh tụ đã từng đính chánh : nước ta bây giờ không chết đói
như thời bị Pháp Nhật....; dân đen vỗ tay: hay lắm, đúng lắm chỉ có ...đói đến
chết mà thôi! Nghèo đói thì mới có căm thù giai cấp, mới có đấu (tố) tranh!
Nghèo đói mới trong sạch được, một quan niệm thật bệnh hoạn .
Chàng trầm ngâm một lúc rồi gật gù:
- Hôm nào có quà nhà thì đêm đến có đủ chuyện, kẻ sụt sùi, người tủi thân,
rồi cãi cọ, đổi chác.Rồi ước ao... Rồi hi vọng, cố nuôi hi vọng để chịu đựng
khoảng thời gian mịt mù phía trước.
Đôi khi chàng hoặc Thưởng kết thúc buổi tối bằng tiếng thở dài:
-Thắng X. chắc là khó sống. Ông Y. con người khí khái và cương quyết. Thằng
quản giáo Z trung hậu, lương thiện...
Một chút tiếc nuối trong câu nói khiến tôi bàng hoàng lo sợ. Chàng và Thưởng,
nhất là Thưởng, sống nhờ vào một hi vọng nào đó. Và hi vọng này khác vô cùng
với hi vọng đã có. Đó là khát khao hướng thượng của con người hay chỉ là một
thứ tham sân si, cũng rất đổi con người?
Tôi phải làm sao?
■
Chàng trở về, lúc ban đầu, bằng bữa trở lại thăm ngôi nhà cũ ở Thủ Đức. Rất
hình thức, đứng ngoài ngõ ngó vô. Ngó tới, ngó lui, tìm kiếm, tưởng tượng. Chú
Thưởng thấy không, cái sân gạch, góc trái đó chỗ đống củi là hòn non bộ của
ông nội bọn nhỏ. Bên cạnh, chỗ những chiếc xe đạp và chiếc xe hongđa cũ, là
chỗ trồng hoa của bà nội. Phía sau nhà khoảng sân chơi nhỏ đã chắc thành chuồng
heo hay chỗ nuôi gà qué vì những âm thanh và mùi đặc biệt. Hiền nhắc nhở:
- Ngày trước còn kinh hơn nữa, đường phố hoa lệ cũ, "rực rỡ mang tên người",
đầy những người rách rưới, nhếch nhác, thất thiểu bồng bế nhau trở về từ những
vùng kinh tế mới, từ miền quê xa. Lề đường bẩn thỉu, hôi hám vì nước tiểu, phân.
Phân người. Phân heo. Nước rửa chuồng heo tù những ngôi biệt thự đường bệ. Riêng
chuyện này thì bây giờ hết rồi. "Thiên hạ" bắt đầu đua nhau sống đời
văn minh, đi tắm hơi, tắm hồ bơi, ăn nhà hàng, xem vi đê ô con heo. Còn chuyện
nuôi...heo để lại cho bọn tiểu tốt, dân đen. Bây giờ là "tới hồi thới lai",
phải hưởng thụ cho bỏ...Bởi vì chết xuống âm phủ, biết có hay không! Bọn tư
bản coi vậy mà cũng có những cái hay hay...đáng theo đuôi.
Cảm thấy giông tố sắp tới, tôi cố ngăn, giọng không bằng lòng:
- Hiền ơi, má mong rằng họ giàu thêm nữa, giàu thêm hoài. Nếm hết những sung
sướng, xa hoa, nhũng phồn vinh thật hay giả. Để không còn ganh tị, oán thù.
Để họ quên chúng ta đi, để yên chúng ta.
Hiền lầm bầm:
- Rồi thì cũng phải để yên, dù muốn dù không: chúng ta có còn gì nữa đâu. Nhà
cửa. Của cải. Tương lai. Hi vọng
Chúng ta yên tâm đi vào ngõ cụt. Sống như đã chết!
Tôi lắc đầu:
- Không bất công, bạo lực nào dập tắt vĩnh viễn được đời sống.
Thật vậy miền đất này vẫn dập dìu sự sống. Nơi đất đai khô cằn hay thành phố
nắng bụi. Như những mầm cây non tôi vẫn nâng niu mỗi ngày, những nụ xanh nõn,
vươn lên, trổ ra, nhũng cuống lá sum suê, chi chít những quả non. Như những
giòng người, xe đen đặc, ồn ào. Những Hiền, những Nam đi đứng, dòn dả nói cười,
gọi nhau ,ăn kem, uống nước mía. Như những dây người kiên nhẫn xếp hàng trước
những cửa hàng, rạp hát. Đời sống náo nhiệt, dập dìu như chưa hề đã có lần bị
xáo trộn hay cắt đứt. Rõ ràng chỉ có những cái nhìn dĩ vảng, trong những gian
nhà tối om ám khói mới có những băn khoăn xao động.
Chàng không đồng ý:
- Cây non còn tiềm lực của hạt mầm, không có quá khứ và hậu quả của cành lớn
gãy đổ, nhưng rồi em xem, người ta có phải là cỏ cây đâu mà em nhổ cây này,
bón cây nọ, chọn cành này, hắt hủi nhánh kia?
Anh ngại rằng...
Thế là lại đưa về những đề tài đang ăn mòn hai người đàn ông. Những hứa hẹn
cũng như những hy vọng, đều rất trái ngược với thời sự hiện tại và nóng bỏng.
Tôi gắng gượng lạc quan, cố lôi kéo mọi người ra khỏi cái không khí nặng nề,
đầy đe dọa nhưng càng ngày càng thấy mình bất lực, niềm tin ở một khởi hành
mới càng lúc càng lung lay.
Buổi sáng Thưởng hay đi về thành phố nghe ngóng. Chàng ở lại chăm sóc vườn
cây với những phút ngẩn ngơ ngưng đọng, đôi mắt vô thần, hai bàn tay run rẩy.
Tôi muốn hoà nhập vào chàng để hiểu rõ nỗi băn khoăn, chia xẻ cơn đau. Tôi muốn
hôn lên đôi tay kia, ôm lấy chàng, ru ngủ, trấn an, đưa chàng về thực tại. Nhưng
đoàn tù vẫn đều đặn đi về, nhắc nhở, chì chiết với những tiếng đếm dõng dạc
mà cam phận, vô vọng. Tôi cũng không ngăn được những tờ báo, những tin tức nối
liền chúng tôi với thế giới, đời sống bên ngoài. Đời sống nào cho hai người
tù cải tạo? Công việc nào ? Một mảnh đất nhỏ, dăm ba cuốc xẻng, vài cây con,
gói hạt giống? Mười năm tốt đẹp dường như đã ở sau lưng, đôi bàn tay, khối óc
mớ kiến thức còn lại, dường như trở nên vô ích, vô dụng
Hiền đề nghị mở trường dạy học luyện thi, nhưng dự định không được phép của
làng xã.
Hiền hằn học:
-Một đất nước anh hùng, những trí tuệ ngất trời, một kỷ nguyên mới? Một thời
đại huy hoàng, một tấm gương cho thế giới? Mà đối xử với nhau tàn tệ, phân biệt
như thế này? Tự phong làm vua để rồi con cái được quyền nối ngôi, làm cha trăm
họ!
Chàng trầm ngâm:
- Như dân Do Thái và dân xứ Palestine.
Thưởng cười cười:
- Khác chứ anh !Làm sao bắt hai giống dân khác nhau, về đạo, về đời, lại cùng
muốn một chỗ đất lành, thương yêu và đối xử như cật ruột?
Tôi thở dài:
- Mọi bất công là tại đất nước này quá nghèo. Thiếu phương tiện vật chất để
trả công, đền ơn, tự ban thưởng thì các đại tiểu công thần phải tạo khó khăn,
khác biệt.
Thưởng lại cười:
- Nghĩa là coi đất nước này và tương lai của nó như một chiến lợi phẩm? Chia
chác, khai thác theo các bậc thang công trạng do chính người trong cuộc tự định
đoạt, phân xử. Nghĩa là hễ nghèo thì không còn nhân đạo, rộng lượng với nhau?
Hiền vẫn tiếp tục nói theo dòng suy nghĩ riêng:
- Tàn ác nhất là những kẻ bắt trẻ con gánh lấy hậu quả tội lỗi của cha mẹ.
Tội lỗi có thật hay tưởng tượng.
Chàng thảng thốt nhìn con, tôi nín thở, nghe như đất trời bỗng tối sầm lại,
dông tố tới rồi. Hiền khoát tay:
- Con sẵn lòng gánh hết tội lỗi của ba, nếu có, nhưng con vẫn khinh bỉ bọn
người đặt điều kiện nghiệt ngã với trẻ con.
Tôi quay lưng cố nén tiếng khóc, ân hận không cùng. Kẻ chiến thắng đã đặt để
điều kiện, đã gian dối để lũ trẻ lăn lưng vào những hy sinh vô ích, để chúng
quên đi hay chấp chận nhũng áp đặt ( vô) lý tình (láo khoét). Trong cuộc chiến
vừa qua và cả trong mọi chiến tranh làm sao mà chỉ có một bên độc quyền đau
khổ và mất mát? Nhưng chính tôi đã bất lực, đã không cứu được con, còn dám trách
ai?
Hiền vẫn vô tình cao giọng:
-Những hy sinh, mất mát, mọi công trạng lớn nhỏ sẽ không còn ý nghĩa cao cả
khi hành động với hậu ý đòi hỏi những đền bù hoặc chấp nhận đền bù trên mất
mát của kẻ khác. Dù là mất mát tự nguyện, nói chi đến mất mát oan ức vì bị sang
đoạt, bị đánh cướp. Nếu con là con cháu của họ, con sẽ vô cùng xấu hổ. Đi đến
đích bằng đôi chân kẻ khác ư? Bằng tim óc, bằng tài ba, bằng linh hồn của kẻ
khác? Trời ơi, xấu hổ một đời dài!
Tôi run rẩy thu xếp những tờ báo, làm sao hoá giải những oán thù uất ức? Làm
sao xoa dịu những đớn đau sâu xa ? Càng lúc tôi càng thấy mình quá lạc quan
ngây thơ.
Mọi người chợt im lặng. Hiền cặm cụi tô vẽ bài học cho Tâm, chàng cầm tờ báo
spunich nhưng mắt nhìn ra phía cửa sổ. Thưởng mân mê chiếc "bùa hộ mạng"
đeo trên cổ. Mỗi lần có điều suy nghĩ, Thưởng cầm chiếc túi vải tí hon mặt vàng
mặt nâu đã sờn và cáu bẩn. Đó là tất cả gia tài, kỷ niệm để lại của gia đình
người chị ruột duy nhất. Bà dì Thưởng, đã ăn chay nằm đất, đọc kinh, gõ mõ và
phát nguyện quy y để thỉnh cầu một chuyến đi an lành cho đám con cháu. Có lẽ
là chiếc bùa duy nhất linh thiêng nên chỉ có Thưởng trở về. Mỗi lần nhìn Thưởng
nắm nghía nó, tôi rùng mình nghĩ đến những người xấu số và tự hỏi Thưởng sẽ
có một định mệnh nào?
Bắt gặp tia nhìn tôi, Thưởng bẽn lẽn nói lảng:
- Có lẽ chúng ta chỉ còn một cách duy nhất là nghe lời lãnh tụ, cùng nhau "đổi
mới tư duy"
Hiền ngẩng lên, giả giọng nhiệt thành:
- Đổi mới ti vi? Đổi mới "tủ lạnh"? Nhất trí đồng ý, ít ra là đổi
mới đám "tủ lạnh", cũ hư cả rồi, chẳng làm lạnh mà còn phun đầy khí
độc, làm thủng cả khí quyển, hỏng cả tương lai...trái đất.
Rồi bỗng đổi giọng gay gắt:
- Chẳng mong! Đổi mới kiểu "xử lý nội bộ", làm kinh tế lỗ lã thì
sang y tế, ở hải quan tai tiếng quá thì sang ủy ban khoa học, chỗ nào cũng là
đất dụng võ! Đổi mới là những hoán chuyển ồn ào, vô nghĩa, là đổi kiểu chia
nhau bánh thật, còn vụn bánh và bánh vẽ thì bố thí cho bọn dân (ngụy) đen ngu
ngốc bất tài bất lực, lý lịch tối om không đúng chuẩn.
Thưởng chán nản:
-Nghĩa là những nạn nhân hãy quên rằng mình là nạn nhân, hãy chỉ biết bằng
lòng rằng đã sống sót trở về, rằng hãy cùng còng lưng xây dựng đất nước và sống
bằng những lời ca ngợi khuyến khích rất tốt đẹp của những bộ óc siêu việt...Phải
rồi, chỉ còn cách quên hết, quên hết...
Có phải bi quan và tuyệt vọng cùng cực khiến người ta có cái nhìn rất phiến
diện? Trong xóm của Yên, cô ruột Hiền, ngày hai cô cháu còn ở chung, tôi vẫn
thấy ở căn nhà đối diện, người đàn bà nhỏ con, loắt choắt, tóc thưa bới thành
một nắm nhỏ như bàn tay trẻ con, gương mặt trầm buồn, xương xẩu, không tuổi.
Từ sau 75, chị từ Bắc vào với một người chồng hay mặc cái áo lính cũ, đi khập
khiểng, một đám con ba bốn đứa leo nheo lóc nhóc và một bà cụ già ốm tong teo,
lưng còng, tóc trắng, răng đen. Mỗi lần tôi chào, chị cười đáp lại, đôi mắt
có một chút ngỡ ngàng, rồi cúi xuống cái thùng kính nhỏ với nhũng bao thuóc
lá, vài lon nước ngọt. Người chồng vẫn đi về với chiếc xe đạp đen thui mất vè
mất thắng. Đứa con gái lớn, tong teo một cọng kẽm, sáng sáng mang thùng đi quanh
xóm lấy cơm canh thừa, vỏ khoai, rau cải vụn về cho heo ăn. Những công tử, tiểu
thư, quận chúa, hoàng tử diện đẹp đi học trên những chiếc xe honda mới hay xe
hơi bóng lộn Liên xô, Mỹ, Pháp tư hay công tuyệt nhiên không thấy ở xóm nhỏ
này.
Có phải chỉ cần thay đổi cách suy nghĩ (và lãnh tụ) là mọi bất công, hiềm thù,
mọi hậu quả của hơn mười năm kinh hoàng sẽ biến mất như bởi một phép lạ?
Phải làm sao khi nhũng tín hiệu cầu cứu thắp đầy lên ở chung quanh? Khi tôi
cũng chỉ là một tiếng kêu không âm thanh, không ánh sáng.
■
Thưởng đi thăm người dì hơn một tuần chưa thấy về. Hiền bồn chồn ra vào trông
ngóng.
Ngày thứ mười, chàng và tôi quyết định đi tìm.
Bà sư, cô Thưởng, mếu máo:
- Ở chùa được vài hôm, nó lại đi. Tu không được mà sống đời thường cũng không
xong, tội nghiệp, thương quá, nam mô....
Theo lời chỉ của bà, cuói cùng chúng tôi tìm thấy Thưởng trong lăng Ông. Thưởng
nằm dài dưới gốc một cây kè to. rải rác đó đây, trên cỏ, dưới nhũng tàn cây
cũng có vài bóng người, nằm ngồi, lặng lẽ, thản nhiên. Thưởng ốm và như xanh
hơn vì màu cây ở xung quanh, chiếc áo sơ mi trắng cũ thùng thình không cài nút
cổ, mảnh bùa phập phồng mệt mỏi lên xuống theo hơi thở dồn dập. Thưởng chậm
chạp chống tay gượng dậy, tựa lưng vào thân cây cổ thụ.
Chàng bối rối lắc nhẹ vai Thưởng:
-Đi về thôi chú! Bỏ tôi một mình làm vườn sao nổi?
Thưởng chớp mắt, nhìn nơi khác:
- Lâu quá không xem báo. Anh chị thấy lãnh tụ xuống chưa? Tư duy thiên hạ đổi
chưa?
Tôi nghẹn ngào:
- Về nhà đã chú ạ...Hiền, Tâm, chú thím Út...ai cũng mong chú về...Nhà vắng
chú...buồn hiu...
Chàng cố gắng:
- Hãy thong thả...mọi đổi thay đều cần thời gian...
- Anh muốn nói chúng ta đã mất mười năm, thời gian không còn nghĩa lý gì nữa
phải không? Một thế hệ thì ăn nhằm gì, cứ thong thả tàn phá, thong thả thử nghiệm
và thong thả hi sinh đến cuối cuộc đời của người...khác?
Buổi chiều về bỗng lặng lờ, những tiếng động ngoài đường như bị chận cả ở bên
kia hàng cây rậm, không một gợn gió, những tàu lá im lìm.
Chàng dúi vào túi Thưởng xấp giấy bạc đen cũ, tôi đặt gói giấy xuống cỏ:
- Hiền gửi chú mấy trái chôm chôm đầu mùa, cái cây Hiền trồng hồi cháu mới
mười tuổi, chỗ hàng rào ngay sau nhà đó chú...
Đi nhanh theo chàng ra khỏi cổng lăng, tôi nghe mình mệt mỏi vô cùng. Phải
chi Hiền cùng đi với chúng tôi.Tại sao Thưởng không cố gắng quên để sống bình
thường như mọi người? Mua bán mánh mun, lươn lẹo, chụp giựt...Tại sao muốn đổi
thay, muốn đi trước? Cái gì phải tới sẽ tới, cãi làm (sao được) chi cái vận
mệnh tối đen nặng nề? Tự tách rời có phải dễ hơn không ? Giấy tờ xin ra ngoại
quốc đã xong xuôi, chỉ còn chờ đợi một chấp thuận, một ngày tháng hẹn ...Dường
như, đối với Thưởng bây giờ, mọi thứ tình trở nên bất lực.
Những ngày sau, tôi như con gà mẹ sợ mất con, tôi bám lấy chàng, níu lấy Hiền,
quanh quẩn lồng lộn như một con mồi ngửi thấy mùi thú dữ chờn vờn. Chàng đi
mua một tờ báo, Hiền đi chợ, đi thăm một người bạn, tôi trông ngóng, bồn chồn,
nhìn bóng nắng, soi mói đồng hồ. Tôi muốn nhốt gió trong gian nhà trống trải,
muốn Sơn Tinh và Thủy Tinh hãy quên đi bà Mỵ Nương già cỗi, không biết chọn.
hãy quên chuyện năm năm báo oán, đời đời đánh ghen
Một buổi tối, Hiền bỗng ném tờ báo đang đọc. ôm mặt khóc lặng lẽ. Mọi người
bàng hoàng, ngơ ngác
Tờ báo nhỏ tám trang chi chít chữ. Trang đầu với những việc cần làm ngay, xung
quanh, trên dưới trọn cả trang là công an thành phố đề ra những chuyện cần làm
ngay, hưởng ứng những việc cần làm ngay, , thi đua, phát động làm những việc
cần làm ngay...Những trang sau là thành tích trong năm, trong tỉnh X., hồi ký
của đồng chí Y. trong lòng địch, những tường thuật gay cấn về một tổ chức buôn
lậu, từ một vụ lường gạt qui mô đến những vụ cướp bóc, từ những "tiêu cực"(của
nhà nước ..ta) , những mặt trái của "môt nước dân chủ có tiếng nhất phương
tây- Mỹ-": Tổng thống Ri Gân tuyên bố phủ nhận quyết định bỏ tiền ra xây
nhà cho (bốn triệu) người cùng khổ.
Cuối cùng, chúng tôi tìm thấy đoạn tin nhỏ ở góc cuối trang chót.
Ngày...tháng...năm...tại chân dốc cầu Sài Gòn về phía...có xảy ra tai nạn giao
thông giữa xe ô tô với người đi bộ, làm người đi bộ bị chết, nạn nhân không
mang theo giấy tờ tùy thân. Đặc điểm nạn nhân như sau:nam, khoảng bốn mươi tuổi,
cao một mét bảy mươi, mặc áo sơ mi cộc tay màu trắng, quần vải màu xanh xám,
sóng mũi cao, trong túi có nhiều trái chôm chôm đã khô. Cổ có đeo vòng dây đen
bằng vải sợi, ở giữa vòng dây trước ngực là một miếng vải hình vuông, mềm, dầy
và hai mặt, mặt trước màu vàng, mặt sau màu nâu. Xin mời thân nhân đến số nhà...đường...để
liên hệ giải quyết.
-Ông bà hiểu giùm cho, chú ấy nhào vào xe tôi, xe đang xuống dốc...Mấy mươi
năm lái xe đường trường cũng như trong thành phố, tôi chưa hề gây tai nạn. Có
khi chú ấy...
Người đàn ông khổ sở, loay hoay tìm một duyên cớ. Mọi người tìm một lời giải
thích. Những lý do, những biện bạch, không cần thiết, rơi chìm, tan biến trước
khi thành hình.
Như những ước mơ thuở trước:
...
Trời trải lụa cho mùa xuân ấm đất
Cho tôi về rẫy lại cỏ trong sân...
...
Đời thân mật rủ rê tôi trở lại
Sống bình thường như điệu ca dao
...
Này em hỡi góp tay tôi vun xới
Nửa sân này ta ươm cải trồng hoa
Nửa còn lại ta dìu con tập bước
Hạnh phúc nào cần tìm ở đâu xa*
Chàng lặng lờ xa vắng, bỏ cuốc xẻng, thờ thẩn bước vào nhà mỗi lần đám người
tù sắp sửa đi ngang. Buổi tối nặng nề qua, không còn tiếng cười nói phê bình,
không còn tiếng hát trầm ấm, ngọt ngào You...and the night and the music. Đĩa
hát cũ với Frank Sinatra của thời mới yêu nhau.
Hiền âm thầm ra vào, lầm lỳ, chối từ những hỏi han, ân cần.
Hôm nay được thư Việt, tôi vội vàng ra sau vườn tìm Hiền:
- Có thư em gửi về...
- ...
- Con đọc thư em đi...
- ...
- Hiền ơi, sao con không nghe ...
Hiền ngẩng lên, quai hàm đanh lại, cộc lốc:
- Con không muốn đi nữa!
- Coi kìa, giấy tờ sắp xong, đời sống ở nơi này ....; con không muốn gặp lại
các em sao?
Hiền quắc mắt, gằn từng tiếng, tàn nhẫn:
- Nam chết rồi, từ lâu lắm rồi. Việt giấu má. Ba giấu má. Bởi vì má không hề
muốn biết. Má bịt tai, che mắt. Người ta đã ngưng mọi phỏng vấn, mọi thủ tục
cho đến khi có lệnh mới. Mà đi làm gì? Con không đi đâu. Chúng ta không đi đâu
hết. Ở lại đất này, cho đến hơi thở cuối cùng, như Nam, như...
Hiền nghẹn ngào ôm mặt khóc, tôi rụng rời tay chân, đầu óc, thân hình bỗng
nhẹ hẫng. Chút gió còn lại đã vụt bay đi.
Phan thị Trọng Tuyến
.
.
